Ayurlogics

मुखवटे आणि चेहरे आपण यांना पाहिलंत का ? रुग्ण क्र. १ वयाच्या ३२ व्या वर्षी मायग्रेनमुळे होणारी डोकेदुखी आणि वाढणारे ब्लड प्रेशर या दोन तक्रारी घेऊन एक स्रीरुग्ण आली. कॉलेजमध्ये असताना अम्लपित्त होते, अधूनमधून डोकेही दुखायचे पण उलटी झाल्यावर बरे वाटायचे. ॲ लोप ॅ थिक औषधं घेऊन पित्ताचा त्रास कमी झाला पण हळूहळू डोकेदुखी वाढू लागली. तीन महिने व्यवस्थित औषध आणि पंचकर्मातील विरेचन चिकित्सा केल्यावर डोकेदुखी तर गेलीच शिवाय ब्लड प्रेशरही नियंत्रणात आलंय. रुग्ण क्र. २ सुमारे ५० – ५५ वय असलेले एक काका. पुराचे पाणी ओसरल्यानंतर कोकणातल्या जुन्या घराची स्वच्छता केली. नंतर पायांना खाज येऊन एक छोटी पुटकुळी आली. ती खाजवल्यानंतर वाहणारा स्राव हातच्या बोटांना लागून तिथे पुरळ आले. सुमारे महिन्याभरात हा प्रकार वाढत वाढत अंगभर पसरला. एक ‘जनरल प्र ॅ क्टिशनर’ आणि दोन ‘स्किन स्पेशालिस्ट’ अशी ‘त्रिस्थळी’ यात्रा करून काकांना काही बरे वाटत नव्हते. आयुर्वेदाकडे आल्यावर वारंवार होणाऱ्या अम्लपित्ताची हिस्ट्री लक्षात घेऊन दिलेल्या चिकित्सेने पूर्ण बरे वाटले आणि ‘सुस्थळी’ पडल्याचा ...

अम्लपित्त - घरगुती उपचार जटायूंचा आयुर्वेद घरातल्या घरात सहज उपलब्ध पदार्थांपासून बनवली जाणारी असणाऱ्या घरगुती औषधे हे आयुर्वेदाच्या अनेक वैशिष्ट्यांपैकी एक. इतकी वर्ष आजीबाईच्या बटव्यामध्ये दडून बसलेल्या या औषधांचे स्थान आज जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) देखील मान्य करत आहे. आजकाल घरातून ‘आज्या’ आणि त्यांचा ‘बटवा’ दोन्ही हद्दपार झालेल्या आहेत.  अशा वेळी या घरगुती औषधांची मक्तेदारी काही जटाधारी मंडळींकडे आलेली आहे. रोज सकाळी अनेक जण या जटायुंच्या “जटायुर्वेदाचे” धडे गिरवत असतात. कॅन्सरपासून हृदयविकारापर्यंत प्रत्येक आजारावरचे तोडगे या मंडळींना तोंडपाठ असतात. असा हा ‘तोडपाणी’ आयुर्वेद नक्कीच ‘स्वागतार्ह’ नाही. घरगुती औषधे हा आयुर्वेदाच्या केवळ प्रथमोपचारातील एक भाग आहे. आयुर्वेद म्हणजे फक्त घरगुती औषधे नव्हे. नुसती औषधांची नावे माहित झाली म्हणजे आयुर्वेद कळला असे नाही. कुठले औषध कुणाला, का, किती वेळ, कधी, किती प्रमाणात, कुठल्या अनुपानातून द्यायचे अशी परिपूर्ण माहिती असणे म्हणजे खरा आयुर्वेद. या आधीच्या लेखात आपण GERD आणि अम्लपित्त यांची ओळख करून घेतली. या लेखात ...

आता वाजले कि बारा मागील लेखात आपण GERD या आजाराची ओळख करून घेतली. अन्ननलिका आणि जठर यांच्या मध्ये असणाऱ्या लोअर इसोफेजियल स्फिंक्टर’ (LES) या व्हॉल्वचे कार्य बिघडल्याने जठरातील अन्न अन्ननलिकेत परत येऊन त्यामुळे त्यामुळे छातीत जळजळ, मळमळणे अशी लक्षणे निर्माण होतात ते म्हणजेच GERD. हा आजार आणि आयुर्वेदातील ‘ऊर्ध्वग अम्लपित्त’ यातील साम्यसुध्दा अभ्यासले. या लेखात आपण GERD किंवा अम्लपित्त टाळण्यासाठी काय नियम पाळले पाहिजेत हे पाहूया. पथ्यापथ्य संकल्पना फक्त आयुर्वेदातच आहे असे नाही तर ॲ लोप ॅ थीनेसुद्धा काही विशिष्ट आजारांमध्ये पथ्यासंबंधी मार्गदर्शन केलेले आहे. पण दिवसेंदिवस हा विचार मागे पडत चालला आहे. आयुर्वेदात सांगितलेले अम्लपित्त विकाराचे पथ्य आणि आधुनिक वैद्यकात सांगितलेले GERDशी संबंधित जीवनशैलीतील बदल या दोघांचा समन्वय साधून तयार केलेले १२ नियम आपण पाहूया. १) विशिष्ट अन्नपदार्थ खाल्ल्याने GERD किंवा अम्लपित्ताची लक्षणे वाढतात. विरुध्द आहार – काही विशिष्ट पदार्थ खाल्ल्यानंतर ते शरीरातील दोषांना चाळवतात अशा आहाराला ‘विरुध्द आहार’ असे म्हणतात. मिल्क शेक, दु...